تدبیر و امید درسازمان تامین اجتماعی

در بحث پزشکی و بویژه امور امداد و نجات و اورژانس درمانی یکی از سرفصل های اصلی و مهم موضوع “احیاء بیمار” است و یکی از اولین اقداماتی که بایستی برای احیاء مصدوم یا بیمار انجام داد اینست که علائم حیاتی او را چک کرد و براساس نتایج حاصل از معاینه و بررسی علائم حیاتی او نسبت به انجام سایر مراحل درمان و … اقدام نمود و وای بحال روزی که یک مصدوم یا بیمار فاقد علائم حیاتی باشد و یا به نحوی دچار حادثه یا بیماری شده باشد که نتوان علائم حیاتی او را اندازه گیری نمود. درخصوص یک کشور یا سازمان نیز تا حدودی به همین صورت است و بـایستـی بتوان به اطلاعات و آمار حیاتی این سازمان دسترسی داشت تا بتوان به عارضه یابی، آسیب شناسی و کالبد شکافی مسائل و مشکلات آن پرداخت و برای برون رفت از این چالشها و معضلات برنامه نوشت و اجرا کرد . برای یک سازمان زمانی میتوان به علائم حیاتی آن دست یافت که کلیت قوام و ساختار آن برقرار و بر مدار باشد، شاکله های مدیریتی وکارشناسی آن حفظ شده باشد، برنامه ها، آمار و اطلاعات و شاخص ها و معیارهای ارزیابی وجود داشته باشد تا بتوان به تجزیه و تحلیل وضعیت موجود، احصاء نقاط قوت و ضعف و تهدیدها و فرصت ها پرداخته و برای تبدیل نقاط ضعف به قوت و کاهش تهدیدات و تبدیل آنها به فرصت بهره جست. متاسفانه سازمان تامین اجتماعی با ۸ بار تغییر مدیریت و ۴ بار تغییر اساسنامه طی ۸ سال  اخیر و با خیل افرادی که بصورت اتوبوسی و بدون بلیط به آن وارد شدند که برخی از این افراد علیرغم اینکه در بالاترین سطـوح سـازمان بکارگیـری شدند فقط و فقط بدنبال انتقال و یا استخدام رسمی شدن در سازمان بودند و بـس، هم اکنون در شرایطی است که گرفتن نبض و سایر علائم حیاتی آن نیز مشکل است و عارضه یابی آن به سختی میسر است.
تنازعات بین قوا بر سر مسائل سیاسی و شخصی و مستمسک قراردادن سازمان برای تسویه حساب، خدشه دار شدن استقلال مالی و اداری و عدم رسمیت بخشی به شخصیت حقوقی مستقل آن، عدم تناسب بین اختیار و مسئولیت ارکان عالی سازمان (هیئت امناء ، هیئت مدیره، مدیرعامل، هیئت نظارت و …) عدم اعمال نظارت موثر و کارآمد بر نظامات تصمیم گیری، تصمیم سازی و اجرایی، عدم سه جانبه گرایی واقعی و عدم وجود تشکل های واقعی کارگری، کارفرمایی و مستمری بگیران که دغدغه های صنفی و سازمانی آنها بر سایر وجوه شخصیتی و شخصی آنها سایه انداخته باشد، درهم کوبیده شدن و منکوب شدن بخش های کارشناسی و کارشناسان سازمانی، حجم عظیم استخدام های اتوبوسی افراد دارای تحصیلات پائین و غیر مرتبط و دارای سن بالا، بی برنامگی و خلاء مدیریت در سطوح مختلف، عدم توجه وافی و کافی به نظام برنامه ریزی و امر آموزش و پژوهش و ICT و … از جمله علل و عواملی است که سازمان تامین اجتماعی را هم اکنون در شرایطی قرار داده که نیاز به احیاء دارد و بایستی با تکیه بر سرمایه اجتماعی برخاسته از بدنه مدیریتی و کارشناسی سازمانی آن که دارای عرق و حمیت سازمانی بوده و هستند به احیاء و درمان این سازمان پرداخت.
با توجـه به اینکه در آستانه شروع فعالیت دولـت ” تدبیـر و امیـد”  قرار داریم و بنظر می رسد این دولت با توجه به شرایط حاکم بر جامعه و مطالبات معیشتی مردم و برای تحقق اهداف و شعارهای خود می بایستی به حوزه رفاه و تامین اجتماعی توجه نموده و بفوریت، نظام جامع خدمات اجتماعی کشور را سامان داده و به بخش بیمه های اجتماعی، بویژه سازمان تامین اجتماعی که کارکردها و خدمات آن دربرگیرنده قریب به چهل میلیون نفربیمه شده می باشد عنایت و التفات ویژه ای داشته باشد. بر همین اساس بخشی از اولویت های سازمانی و راه های احیاء سازمان تامین اجتماعی که می بایستی متولیان دولت جدید به آن امعان نظر ویژه و خاص داشته باشند بصورت فهرست وار به شرح زیر تبیین می گردد. بدیهی است تفصیل و تشریح هر یک از این سرفصل ها میتواند خود عنوان و موضوع یک مقاله جداگانه قرار گیرد که به جهت رعایت اختصار بصورت فهرست وار به آن اشاره گردیده است :

1. اصلاح اساسنامه : لغو تغییرات نامساعد و مغایر با قانون و اصول و قواعد بیمه ای که طی سالهای ۱۳۸۷ تاکنون در مورد اساسنامه سازمان تامین اجتماعی اعمال شده و بموجب آن سه جانبه گرایی، حفظ استقلال مالی واداری و شخصیت مستقل حقوقی، تناسب اختیار و مسئولیت ارکان تصمیم سازی، تصمیم گیری و اجرایی سازمان و … دچار خدشه و خلل اساسی گردیده است.
2. تولید و انباشت سرمایه اجتماعی سازمان: مهمترین سرمایه هر سازمانی را میتوان سرمایه انسانی آن دانست ولی طی سالهای گذشته نه تنها توجه لازم به این سرمایه صورت نگرفت بلکه لطمات جبران ناپذیری به بدنه مدیریتی و کارشناسی آن وارد شد و میهمانان ناخوانده زیادی با اتوبوس و بدون بلیط وارد این مجموعه شدند. فلذا بنظر می رسد تعالی بخشی به سرمایه انسانی و بهینه سازی نظام مدیریت منابع انسانی بویژه توجه به آئین نامه استخدامی ونظام پرداخت های آن یکی ازضروریات سازمانی میباشد.
3. تجدید ساختار: روزآمد سازی ساختار هر سازمان با توجه به شرایط عصری و مولفه ها و متغیرهای پیرامونی، یکی از ضروریات هر سازمانی است ولی در سازمان تامین اجتماعی نه تنها ارتقاء ساختاری انجام نشده است بلکه حتی ساختارهای ضروری قبلی نیز دچار تحدید و تقلیل شده اند فلذا بنظر میرسد ایجاد یکپارچگی و انسجام ساختاری و بهبود ساختار یکی از الزامات حرکتی اولیه سازمان می باشد.
4. مدیریت دانایی: طی سالهای اخیر بخش های پژوهشی، فکری و دانش بنیان سازمان تامین اجتماعی قلع و قمع  شده اند و در حالی که تمامی سازمان ها به سمت شکل دهی سازمان دانش بنیان و دانایی محور متناسب و پاسخگو به شرایط روز، حرکت می کنند این امر در سازمان تامین اجتماعی مغفول مانده و سازمان را در مقابل شرایط متحول درونی و بیرونی، بدون سلاح و دفاع رها کرده است، فلذا بایستی در زمینه تقویت و تحکیم جایگاه تفکر و اندیشه ورزی سازمان تامین اجتماعی فکری اساسی نمود.
5. سازمان یادگیرنده: انجام آموزش های بدو استخدام، ضمن خدمت و بازآموزی، مهارت افزایی و ارتقاء توان و دانش سازمانی با بهره گیری از نظام استاد- شاگردی و آموزش های پودمانی و استفاده حداکثری از فنون جدید نظیر آموزش الکترونیکی یکی از نیازهای اساسی سازمان تامین اجتماعی بوده و هست و درحال حاضر که نیروهای با تجربه سازمان بازنشسته شده اند و چندین هزار نیروی دارای تحصیلات پائین طی این ۸ سال استخدام شده اند، توجه به این امر حیاتی تر خواهد بود.
6. نگاشت آینده: توجه به امر برنامه ریزی و آینده پژوهی و تدوین برنامه استراتژیک روزآمد و پاسخگو به شرایط سازمان تامین اجتماعی بر پایه یک فرآیند جامع علمی از الزامات حرکتی هر سازمانی است که متاسفانه در طی این ۸ سال به این موضوع در حرف و عمل و ساختار بی توجهی و کم اعتنایی زیادی صورت گرفت و اساساً تغییرات هر ساله ارکان عالی و اساسنامه، تحقق این امر را ناممکن ساخته بود تا آنجا که حتی فرآیند تدوین، تصویب و اجرای برنامه و بودجه سالانه آن نیز دچار مشکل است.
7. سازمان پاسخگو: بهبود سیستم ها و روشها، بهینه سازی فرآیندها، اصلاح، توسعه و تعالی سازمانی، ارتقاء مستمر کیفیت خدمات و در یک کلام پاسخگویی سازمانی و تکریم و احترام به ذینفعان از امور فراموش شده در سازمان تامین اجتماعی طی سالهای اخیر بوده است و حتی برخی از اقدامات گذشته دراین زمینه نظیر کمیته روانسازی امور، نظام پیشنهادات و … به تعطیلی گرائیده است.
8. سازمان موثر و فعال: حضور کارآمد و تاثیر گذار سازمان تامین اجتماعی در مجامع تصمیم سازی، تصمیم گیری و اجرایی کشور برای صیانت و ارتقاء مصالح و منافع سازمانی و پیشگیری و جلوگیری از تحمیل قوانین و تصمیمات مغایر با اصول و قواعد بیمه ای و تبیین مباحث علمی و کارشناسی سازمان برای دفاع از کلیت و خط قرمزهای کارشناسی سازمان طی سالهای اخیر در محاق مسائل سیاسی و شخصی قرار گرفته است که نتیجه این امر تصویب بسیاری از طرحها و لوایح مغایر با اصول وقواعد بیمه ای و سرریزهای حمایتی به این سازمان بوده است.
9. ترمیم وجهه سازمانی : بهر تقدیر سازمان تامین اجتماعی طی ۸ سال گذشته از نام نما (Brand) خدمت رسانی خود دور شده بود و به محلی برای تامین مطامع سیاسی و شخصی برخی از افراد و یا مستمسکی برای منازعات سیاسی و کشمکش های قدرت بین قوای مختلف تبدیل شده بود. درحالی که سازمان تامین اجتماعی یک سازمان خدمت رسان اجتماعی است و بایستی وجهه آن نزد ذینفعان، شرکای اجتماعی، افکار عمومی و … ترمیم و اصلاح گردد.
10. سیاست زدایی: سازمان تامین اجتماعی حق الناس، امانت مردم، مشاع و بین النسلی است و مکلف و مبعوث به ارائه خدمات بیمه ای به ذینفعان براساس اصول و قواعد بیمه ای است و به هیچ وجه نبایستی وارد دعواها و نزاع های سیاسی شود و تنها کسانی میتوانند داعیه دلسوزی و دغدغه مندی نسبت به آن داشته باشند که آنرا خرج مطامع و اهداف و نیات سیاسی، شخصی خود نسازند و پرچم آن را سفید نگه دارند. چرا که این سازمان مأمن و خانه امید و نقطه امید و اتکاء بخش قابل توجهی از اقشار مولد و زحمتکش جامعه بوده و بایستی باشد.
11. اسناد بالادستی: باتوجه به غفلت سازمان طی ۸ سال گذشته برای حضورفعال و موثر در مجموعه های راهبردی کشور که تدوین و ابلاغ سیاست های کلی نظام را برعهده دارند و عدم وجود اصول و سیاست های کلی نظام در زمینه “تامین اجتماعی” می بایست هر چه سریعتر در این زمینه اقدام و به ویژه نسبت به تدوین الگوی اسلامی – ایرانی تامین اجتماعی در قالب فرآیند تدوین الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت کشور اقدام نمود، چرا که بی شک تامین اجتماعی یکی از وجوه مهم و تاثیر گذار الگوی زندگی اسلامی– ایرانی و زیست اسلامی – ایرانی است.
12. تعمیم و گسترش بیمه: بمنظور بهبود نسبت وابستگی سازمان تامین اجتماعی و ایجاد رشد بیشتر در ورودی ها به نسبت خروجی های آن و با توجه به اینکه در اثر تصویب و اجرای قوانین نامساعد و مغایر با اصول و قواعد بیمه ای و عدم اعمال مدیریت و نظارت صحیح بر نحوه اجرای امور و فقدان مدیریت و ساماندهی بهینه مصارف، تعداد مستمری بگیران سازمان طی یک دهه اخیر دوبرابر شده است، لازم است تا درخصوص تعمیم و گسترش بیمه های اجتماعی به افراد مشمول قانون تامین اجتماعی اقدامات بایسته ای صورت گیرد بویژه آنکه غالب ورودی های سالهای اخیر ریسکهای پرخطر گزینشی بوده اند، که سریعاً به دایره خروجی های سازمان وارد و در حوزه مصارف سازمان تامین اجتماعی قرار گرفته اند.
13. تامین و تضمین مالی: مدیریت بهینه مالی و تنظیم گردش مطلوب نقدینگی سازمان تامین اجتماعی با وصول بموقع حق بیمه و مطالبات سنواتی بیمه ای و بویژه وصول مطالبات سنواتی سازمان از دولت در قالب پول نقد یا ارز و یا املاک و ساختمان و در غیر اینصورت سهام دولتی دارای بازدهی و نقدشوندگی بالا برای تامین منابع لازم جهت پوشش مصارف بیمه ای و درمانی سازمان
14. محاسبات بیمه ای: یکی از غفلت های تاریخی سازمان، فقدان توجه کافی به مقوله آمار – بیمه (آکچواریا) و اصول، قواعد و محاسبات بیمه ای است که در صورت توجه بیشتر، بسط و گسترش مفاهیم و آموزه های آن در سطح سازمان و فرهنگ سازی آن در سطح جامعه بویژه نظامات تصمیم سازی، تصمیم گیری و اجرایی کشور، میتوان امیدوار بود که از اتخاذ تصمیمات و تصویب مصوبات مغایر با اصول و قواعد بیمه ای جلوگیری شده و شرایط فعلی و تعهدات آتی سازمان برای تصمیم گیران بخوبی تبیین می شد.
15. فناوری اطلاعات و ارتباطات: اگرچه سازمان تامین اجتماعی پیشگامی زیادی در این عرصه داشته است و توفیقاتی نیز در این زمینه حاصل نموده است ولیکن شکل دهی یک نظام یکپارچه و چند بعدی فناوری اطلاعات وارتباطات و ارائه خدمات الکترونیکی، اینترنتی و تحت وب بصورت برخط یکی از الزاماتی است که بایستی در سازمان تامین اجتماعی به آن توجه شود. بویژه آنکه طی ۸ سال اخیر هزینه های گزاف ولی بی ثمری صرف پروژه کارت هوشمند ، دیتا سنترها و … سازمان شده است.
16. ارتقاء فرهنگ بیمه ای: با توجه به سطح پائین دانش بیمه های اجتماعی در بین خاص و عام و ضرورت ارتقاء فرهنگ بیمه های اجتماعی در بین ذینفعان بالفعل (بیمه شدگان و مستمری بگیران) و بالقوه (مشمولین قوانین کار وتامین اجتماعی) وشرکای اجتماعی و مسئولین و متولیان نظامات تصمیم سازی، تصمیم گیری و اجرایی کشور، لازم است تا سازمان تامین اجتماعی به تولید و نشر محتوا ، مدیریت ارتباطات و انجام امور فرهنگی و اجتماعی و اجرای کمپین های اطلاع رسانی لازم اقدام نماید.
17. خدمات رسانی مطلوب: ایجاد سرعت و سهولت و دسترسی مطلوب به خدمات بیمه ای تامین اجتماعی بویژه از طریق تقویت و گسترش عمودی و افقی فعالیت کارگزاری های رسمی تامین اجتماعی که زمینه برخورداری عادلانه و فرصت و دسترسی برابر به خدمات را فراهم می سازد. تحقق این امر در امتزاج با مقوله فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند باعث تسهیل و تسریع امور ذینفعان گردیده و دستیابی به رضایتمندی شرکای اجتماعی را میسر خواهد ساخت.
18. بهینه سازی نظام مدیریت: تغییرات سریع ارکان و اساسنامه سازمان، ورودی اتوبوسی و بدون بلیط عده کثیری نامدیر و تعمیم تغییرات مدیریتی تا پائین ترین سطوح سازمان صرفاً براساس مسائل سیاسی، باندی و شخصی و استفاده از مدیران غیر سازمانی حتی در سطوح عملیاتی و اجرایی (نظیر استان مازندران) که به تحقیر پرسنل خدوم و تلاشگر سازمان منجر گردید و … باعث برهم خوردن قوام و شاکله مدیریتی سازمان شده است که لازم است این حوزه مورد بازسازی ترمیمی و جبرانی قرار گرفته و نسلی از مدیران آینده برای سازمان تربیت شوند.
19. نظام پایش و پیمایش: تغییرات سریع مدیریتی بدون توجه به تخصص و تعهد سازمانی، اولویت یابی غلط وتسلط مباحث شخصی، باندی و سیاسی بر تغییرات مدیریتی، عدم وجود هدف و برنامه عملیاتی، کوتوله کردن ستادهای فکری و فرابخشی و بین بخشی و … باعث ایجاد احساس یله بودن در بدنه استانی و اجرایی سازمان شد، فلذا لازم است تا اقدامات نظارتی و طرحهای ارزیابی و ارزشیابی لازم طراحی و به مورد اجرا گذارده شود.
20. تعامل با شرکای اجتماعی: متاسفانه به تناسب کم رنگ شدن سه جانبه گرایی در ارکان عالی سازمان و متناسب با غیر واقعی شدن برخی از این تشکل ها و یا اقدامات ناصواب معطوف به اهداف شخصی برخی از متولیان آنها، روابط و تعاملات سازمان تامین اجتماعی با این شرکای اجتماعی طی این سالها دچار تغییر و تبدیل و شدت و ضعف زیادی شد فلذا لازم است تا سازمان در این عرصه و بطور نظام مند تعاملاتی را با شرکاء اجتماعی جهت صیانت از کیان و حریم سازمان ( و نه دفاع از اشخاص و حضور در تبلیغات انتخاباتی و رفع مشکلات حقوقی شخصی افراد و …) برقرار نموده و سامان دهد.

مخلص کلام اینکه طی ۸ سال اخیر اولویت های سازمان تامین اجتماعی و منافع و مصالح این سازمان و ذینفعان اصلی آن و … چنانکه باید و شاید مورد توجه متولیان امرنبوده و بیشتر منازعات سیاسی، رقابت های انتخاباتی، منافع حزبی و مقاصد باندی و مطامع شخصی ملاک فکر و عمل سازمان بوده است و متاسفانه بارها شاهد بودیم که علیرغم اینکه در مجلس، دولت و … طرحها و لوایح مغایر با اصول و قواعد بیمه ای و برخلاف مصالح سازمان مطرح بود و می بایست کل سازمان از صدر تا ذیل برای تبیین مواضع سازمان بسیج می شدند ولی بخش هایی از سازمان بدنبال بهره گیری از امکانات سازمان برای منازعات سیاسی، رقابتهای انتخاباتی و رفع مشکلات حقوقی شخصی بودند و در این راه برخی از همکاران سازمانی، نشریات سازمانی و مدعیان شرکای اجتماعی را نیز با خود همراه می ساختند. فلذا لازم است سازمان تامین اجتماعی دوباره احیاء شود و شخصیت حقوقی مستقل و استقلال مالی و اداری آن محقق گردیده و اولویت های سازمانی (و نه فردی ، سیاسی و …) آن مد نظر ارکان و مدیران و کارشناسان سازمان تامین اجتماعی قرار گیرد و بیش از پیش و بهتر از گذشته به اولویت های سازمانی که برخی از آنها فوقاً فهرست گردید، بپردازد.
بهر تقدیر سازمان تامین اجتماعی متکفل “تدبیر” معیشت و سلامت و نقطه اتکاء و “امید” به آینده نزدیک به چهـل میلیون نفـر می باشـد و بی شک دولت ” تدبیر و امید” اگر بخواهد به شعارهای خود جامه عمل بپوشاند می بایستی “تدبیر و امید” را به این سازمان برگرداند . ایدون باد

علی حیدری
کارشناس تامین اجتماعی