سالمندی و تامین اجتماعی

صالح محمدزاد: دگران کاشتند و ما خوردیم، ما بکاریم و دیگران بخورند

مقدمه

بر اساس اخبار اتحادیه بین­ المللی تامین اجتماعی که از طریق اداره کل امور بین­ الملل در دی­ماه سال جاری منتشر گردیده از تاثیرات ناشی از تغییرات جمعیتی به عنوان مهمترین چالش­هایی که سازمان­های تامین اجتماعی در آینده با آن روبرو خواهند شد یاد شده است.

در چند ماه گذشته نیز وزیر محترم تعاون، کار و رفاه اجتماعی از تشکیل شورای ملی سالمندان در آینده­ای نزدیک خبر داده و گفته اند: با توجه به اینکه طی سال­های آینده جامعه ما با افزایش تعداد سالمندان روبه­ رو خواهد شد. بر همین اساس باید از امروز برنامه­ ریزی­ های لازم برای ارائه خدمات به سالمندان در آینده و ایجاد زیرساخت­های لازم برای مسائل سالمندی فراهم شود. همچنین اشاره داشته اند به اینکه در حال حاضر متاسفانه از لحاظ ساختاری آمادگی­ های لازم برای مسائل سالمندان وجود ندارد. به همین دلیل جامعه­ شناسان و جمعیت­ شناسان ما باید مطالعات مورد نیاز خود را برای چند سال آینده آغاز کنند و در ادامه گفته­ اند: “دولت تدبیر و امید متفاوت با دولت قبل خواهد بود و ما بر اساس یک برنامه، مطالعات اولیه را انجام داده و سپس اقدام به راه اندازی شورای ملی سالمندان خواهیم کرد.”

در حال حاضر نهاد و یا دستگاه اجرایی مسئول و مرتبط با سالمندان وجود ندارد و صندوق­ های بیمه­ ای هم فقط در حد پرداخت حقوق بازنشستگی، وظایف جاری خود را تنها برای بازنشستگان و نه برای کل سالمندان انجام می­دهند. اما پرداختن به این مساله که هم اکنون آثار آن مشهود است و در آینده شدت بیشتری خواهد یافت، نیازمند بسیج امکانات، همکاری­ های منسجم و هدفمند فرابخشی و مسئولیت­ پذیری تمامی دستگاه­ های اجرایی و نهادهای عمومی است و یقینا سازمان تامین اجتماعی هم وظایفی متاثر از افزایش سالمندان که مسئولیت پرداخت مستمری بازنشستگان و درمان آنها را عهده­ دار میباشد، مسئولیت سنگینی را به دوش خواهد کشید. برای چالش­ های پیش روی تامین اجتماعی در جریان این تغییرات ابتدا نظری به نیازهای سالمندان می اندازیم. به طورکلی نیازهای سالمندان را در گروه­ های پنجگانه به شرح زیر تقسیم بندی کرده اند:

1. احتیاجات عاطفی
2. احتیاجات معیشتی
3. احتیاج به تفریح
4. احتیاج به شرکت در زندگی اجتماعی
5. امنیت

پرداختن به هر یک از این نیازها بحث جداگانه­ ای می­ طلبد که در فرصتی دیگر به آنها خواهیم پرداخت ولی چون تامین نیازهای معیشتی و امنیت قسمتی از سالمندان به عهده صندوق­ های بیمه­ ای و بطریق اولی به عهده بزرگترین صندوق بیمه­ ای یعنی تامین اجتماعی بوده، همچنین سالمندانی که تحت پوشش هیچ صندوقی نیستند توجه دولت را نیز به این مطلب دو چندان می نماید. لذا در این مقوله فقط درخصوص دو نیاز مورد اشاره که در مسئولیت تامین اجتماعی می­ باشد، می­پردازیم.

 الف-نیاز های معیشتی

احتیاجات معیشتی سالمندان شامل خوراک، پوشاک، مسکن و بهداشت و درمان می باشد.

۱- منابع تامین هزینه این نیازها برای قسمت اعظمی از سالمندان توسط صندوق­های بیمه­ گر اعم از تامین اجتماعی، صندوق بازنشستگی کشوری و لشکری از محل پس اندازهای افراد بازنشسته و درصد کمتری از طریق کمیته امداد و … تامین و پرداخت می­شود و برای سایر افراد سالمند که تحت پوشش هیچ یک از صندوق­ ها نیستند، در حال حاضر توسط خود افراد تامین می­گردد که بالا رفتن سن جامعه و افزایش سالمندان از طرفی و کاهش طبقه جوان جامعه و نیاز به اولویت دادن برای اشتغال آنها برنامه­ ریزی برای مقابله با این امر را دو چندان می­ نماید.

صندوق­های فوق به منظور تحقق پشتوانه­ های مالی پایدار تضمین شده باید در دراز مدت سرمایه­ گذاری­ های مطمئن در تولید و معادن و … را در اولویت­ های خود قرار دهند تا با پرداخت­ های متناسب برای هزینه­ ها قسمتی از این مشکل را مرتفع و بدین ترتیب نسبت به رفع نیازهای معیشتی سالمندان اقدام نمایند.

۲- تشویق افراد جامعه به پس­ اندازهای نقدی با پرداخت­ های متفاوت از طریق بیمه­ های موجود (دولتی) در جامعه و واریز درصدی از یارانه به این صندوق­ ها برای استفاده از سرمایه در چند ۱۰ سال آینده کمک فراوانی به تامین معاش افراد سالمند خواهد کرد. در فرمول بیمه یکی از این شرکت­ها آمده است پرداخت ماهانه ۲۰۰۰۰۰ ریال با ۱۰% افزایش سالانه و با سرجمع پرداختی حدود ۱۳ میلیون در ۲۵ سال آتی رقمی معادل ۴۰ میلیون ریال قابل بازگشت خواهد بود.

 ب-  نیاز به امنیت و آرامش روحی

سالمند احتیاج به امنیت روحی و جسمی دارد و باید مطمئن گردد که در موقع ضرورت به کمکش خواهند شتافت و یا در هنگام  بیماری سریع  معالجه خواهد. هر چند امروزه کلیه اقشار جامعه برای درمان با مشکلات عدیده­ای مواجه هستند که بالابودن هزینه ها در یک کلام خلاصه می­شود و هر گونه سرمایه­ گذاری در این خصوص چندان نمودی بر رضایت مردم نشان نمی­ دهد و چون هیچ­یک از صندوق­های مورد اشاره به غیر از تامین اجتماعی و دولت، نقشی در برآورد این نیاز ندارند؛ لذا نظر به افزایش تعداد سالمندان در سال­های نه چندان دور و در کنار آن افزایش بیماری­های سالمندی و مواجه شدن با این مطلب از طرف تامین اجتماعی تصمیماتی را ایجاب می­نماید. لذا پیشنهاداتی بشرح زیر ارائه می­گردد تا انشاالله با مشارکت سایر همکاران تکمیل و مورد توجه تصمیم­ گیران سازمان قرار گیرد.

1. در حال حاضر سالمندان برای بیماری­های خود مجبورند به پزشکان موجود در سطح جامعه مراجعه نمایند تا پزشکان هم بر اساس تخصص­ های خود اقدام به معالجه آنها ­نمایند. وضعیت سالمندی و بروز انواع مختلف بیماری­های پیری و مراجعه مدوام سالمندان به پزشکان سبب می­ شود که سالمندان داروخانه کوچکی در خانه خود داشته باشند که هزینه این داروها در اقتصاد سالمندان بی تاثیر نمی باشد و هرچند بر اساس اعلام مدیریت درمان استان فارس درمانگاه سالمندان از دی ماه ۹۲ در استان فارس راه اندازی شده است ولی در حال حاضر پزشک سالمند به مفهوم واقعی کلمه در سرتاسر کشور وجود ندارد. تامین اجتماعی می­تواند با هماهنگی وزارت بهداشت و درمان نسبت به بورسیه نمودن دانشجویان برای ارائه خدمات پزشکی و پرستاری برای سالمندان اقدام نماید بطوریکه در ۱۰ سال آینده بر اساس استانداردهای تعریف شده به میزان سالمندان پزشک و پرستار داشته باشیم.
2. در حال حاضر کلیه سالمندان برای طرح بیماری­ ها مجبورند به مطب پزشکان مراجعه نمایند که با توجه به موقعیت­ های مطب و وضعیت جسمی سالمند ممکن است مشکلاتی از قبیل افتادن از پله و مشکلات جابه­ جائی، موجب تشدید بیماری شود. دراین  طرح، پزشکان در محل زندگی سالمند اقدام به معاینه و تجویز دارو خواهد کرد که هم از هزینه مراجعه به مطب سالمندان خواهد کاست، هم موجبات امنیت روحی سالمند فراهم خواهد شد.
3. از آنجائیکه هزینه­ های درمانی ایجاد شده، ذخایر و منابع سازمان را با مشکلاتی مواجه خواهد ساخت لذا شکل­ گیری صنایع بیمه از هم­ اکنون می­تواند بار سنگینی از دوش دولت و تامین اجتماعی، برای تامین هزینه­ های سالمندان بر دارد، بطوریکه افراد با پرداخت مبالغی از بابت حق بیمه بتوانند از خدمات پیش­بینی شده از جمله مسکن، مسافرت، استفاده از خانه سالمدان و …  استفاده نمایند. لذا سازمان، هماهنگی­ های لازم با دولت را معمول می­دارد تا صندوق پشتوانه­ ای را برای سالمندان تشکیل دهد، بطوریکه کلیه افراد از سن چهل سالگی حق بیمه خود را برای استفاده از پشتوانه­ های درمان، مسکن، اقامت در خانه سالمندان در دوران سالمندی، تشکیل و تامین اجتماعی هم درصدی از حق بیمه­ های تصویبی را جهت پشتوانه ارائه خدمات به سالمندان تحت پوشش تقبل و بدین ترتیب هم باری از مشکلات درمانی افراد تحت پوشش خود را بطور کامل مرتفع نماید و هم از ایجاد مشکلات اقتصادی که به تبع پرداخت هزینه­ های درمان به سالمند عارض می­گردد بکاهد. بدیهی است اجرای نظام چندلایه بیمه‌ ای در اصل ۲۷ قانون برنامه پنجم توسعه مورد توجه قرار گرفته و چنین بیمه­ ای در بعضی از کشورهای پیشرفته برای سالمندان دایر می­باشد.

صالح محمد زاد – همکار بازنشسته و رئیس و کارشناس ارشد اسبق استان آذر بایجان شرقی