ضرورت توجه به حق الناس بودن تامین اجتماعی

(منابع ،امکانات وخدمات تامین اجتماعی، حق الناس اند)

همه ی ما به جامعه و میهن مان، و ارزش های تاریخی، دینی و آرمانی آن علاقمندیم، و از این روست که برای آبادانی، و سرافرازی بیش از پیش آن تلاش می نماییم. اگر هم نسبت به «رویه های اجرایی» برخی از دولت های محترم در گذشته، در خصوص رویکرد به تامین اجتماعی؛ نقد و نظری دلسوزانه، پیشنهاد و یا ارایه طریقی می نمائیم، ناشی ازهمان علایق ما و ضرورت کمک به پیشرفت و توسعه و تعالی جامعه ی مان می باشد. در هر حال تامین اجتماعی در قالب نهادی و سازمانی آن، قسمتی از این مرز و بوم، جامعه و سرزمین پُر گهر است و لازم هست که نهادینه تر مورد عنایت بیشتری قرار گیرد.
بی شک، چنانکه نسبت به بیت المال توجه لازم را می نمائیم، می بایست نسبت به حق الناس [که در قانون الهی و تمامی ادیان، به خصوص دین مبین ما، قرآن و همچنین روایات و سایر آموزه های دینی و…، به صراحت بر حفظ جایگاه آن و دادن حق به ذی حق، تاکیده شده] نیز حساسیت بخرج داده، و در مورد آن احساس مسئولیت نمائیم.
چنانکه همگان می دانند؛ حقوق بر گرفته از حق است و گاهی به معنای جمع و گاهی دیگر به معنی قانون بکارگرفته می شود. و ۲۴۷ بار در قرآن کریم از آن یاد شده است و از صفات ذات حضرت حق، صفات فعل الهی، قضاوت و داوری اوست و در ۴۰ مورد نیز بر مفهوم حقوقی آن تاکید شده است.
نگاه به حق الناس از منظر فردی (حقوق تک تک افراد) و از منظر اجتماعی (حقوق خاص همه افراد) را بایستی مهم پنداشت. علماء و صاحبنظران دینی؛ در تقسیم بندی حقوق، حق الناس و رعایت آنرا در زمره ی مهمترین حقوقی می شمارند که با عدالت و حکمت الهی رابطه ای تنکاتنگ دارد و آنرا از اهداف بعثت پیغمبران می دانند. و چون انسانها در مقایسه با دیگر موجودات هستی دارای شآن و منزلت و کرامت خاصی (ولقد کرمنا بنی آدم) دانسته شده اند، لذا امتیاز یا حقوقی را برای آنها ایجاب شده که از یک طرف موجب اثبات حق و حقوق برای آنهاست و از طرفی دیگر حقوقی اجتماعی متصور شده که به صورت قانون نیز درآمده و همگی مکلف به رعایت آن هستند. اسلام بعنوان یک دین آسمانی که دارای جامع‌ترین نظام حقوقی نیز هست، بر حقوق انسانها – حق الناس – بسیار تأکید نموده، که با اهمیت دانستن آن با بحث عدالت خداوند متعال ارتباط کاملا مستقیم و معنی داری دارد. و چنانکه اشاره شد و در پی نیز بیان خواهد گردید، در آیات متعددی درحوزه ی مسائل اقتصادی و اجتماعی دعوت به احترام به حقوق مردم و انسانها شده، بعنوان مثال:

لا تَأْکلُوا أَمْوالَهُمْ إِلى أَمْوالِکمْ[نساء/۲].

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکلُوا أَمْوالَکمْ بَینَکمْ بِالْباطِلِ إِلاّ أَنْ تَکونَ تِجارَهً عَنْ تَراضٍ مِنْکمْ[نساء/۲۹].

وَ لا تَنْقُصُوا الْمِکیالَ وَ الْمِیزانَ[هود/۸۴].

وسوره های اعراف؛ آیه ی ۸۵ ؛ بقره ۶۱ و ۲۸۲ و سایر آیات، غیره….

حضرت محمد (ص) نیز می فرمایند: خداوند به من وحی فرستاد که ای برادران پیامبران مرسل؛ به خانه ای از خانه های من وارد نشوند، در حالیکه مظلمه ای (حقی) از بندگان بر بندگانی دیگر باشد. و یا آنجا که به نقل از تهذیب الأحکام، ج ۶، می گویند: مَنْ أَخَذَ أَرْضاً بِغَیرِ حَقٍّ کلِّفَ أَنْ یحْمِلَ تُرَابَهَا إِلَى الْمَحْشَرِ.
به دیگر سخن؛ هر گونه تصرف در مال دیگری که بدون مجوز منطقی و عقلانی بوده باشد، ممنوع تلقی شده است.
حضرت امام علی (ع)؛ در نهج البلاغه بر اهمیت حق الناس بسیار تاکید نموده اند، و [به نقل از میزان الحکمه جلد ۲] حتی ادای حق الناس را از حق الله مهم‌تر دانسته، می‌فرماید: خداوند حقوق بندگانش را مقدم بر حقوق خود قرار داده و کسی که حقوق بندگانش را رعایت کند حقوق الهی را نیز رعایت خواهد کرد:
جَعلَ الله سُبحانه حُقوقُ عبادِهِ مُقدّمهً علَی حُقُوقهِ فَمنْ قامَ بِحقُوقُ عبادالله کانَ ذلک مؤدّیاً الی القیامِ بِحقوقِ الله
و یا آنجاکه امام حسین (ع)، نیز در شب عاشورا به اطرافیان خود چنین گفتند که: هرکس به مردم بدهکاری دارد، با ما نماند و برگردد. این یعنی؛ همان لزوم توجه به حق الناس را می رساند.
امام باقر نیز در جمله ای – در زمینه ی حق الناس – چنین اظهار می دارند که: مَنْ أَخَذَ شِبْراً مِنَ الْأَرْضِ بِغَیرِ حَقٍّ أُتِی بِهِ یوْمَ الْقِیامَهِ فِی عُنُقِهِ مِنْ سَبْعِ أَرَضِینَ. ودر کلامی دیگر- وبه استناد من لا یحضره الفقیه، ج۳ – برضرورت حفظ این حقوق بیان می دارند که: مَنْ حَبَسَ حَقَّ امْرِئٍ مُسْلِمٍ وَ هُوَ یقْدِرُ عَلَى أَنْ یعْطِیهُ إِیاهُ مَخَافَهَ مِنْ أَنَّهُ إِنْ خَرَجَ ذَلِک الْحَقُّ مِنْ یدِهِ أَنْ یفْتَقِرَ کانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَقْدَرَ عَلَى أَنْ یفْقِرَهُ مِنْهُ عَلَى أَنْ یغْنِی نَفْسَهُ بِحَبْسِهِ ذَلِک الْحَقَّ.
درگفته ها و آموزه های دینی آمده که: تمام خطاها و اشتباهات انسانها مورد بخشش و عفو خدای متعال قرار می گیرد، غیر از حق الناس. بعبارت بهتر منظور همان؛ ادای دین و دادن حق به صاحبان آن؛ (یعنی همان التفات و رعایت قسط) و کسب و جلب رضایت آنهاست.همچنانکه در سوره ی مبارکه نساء؛ تصرف در اموال دیگران، بدون مجوز ناپسند دانسته شده. امام دوازدهم علیه سلام نیزدرعبارتی [کمال الدین، ج۲]، بیان داشته که: لَا یحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یتَصَرَّفَ فِی مَالِ غَیرِهِ بِغَیرِ إِذْنِهِ.
به هر روی؛ و بر اساس مبانی دینی و آموخته های دینی و ارزشی، ضمن ضرورت رعایت جایگاه «حق الناس به معنای خاص» آن که اساسا از عدل و بویژه قسط بر گرفته شده؛ بایستی به بهره مندی بیمه شدگان نهاد تامین اجتماعی- که از مصادیق حق الناس است- و با سرمایه و دسترنج خودشان فراهم گردیده، ازهرحیث توجه وعنایت لازم صورت بگیرد.
هدایت خسروی