گزارشی از همایش تامین اجتماعی گذشته، حال و آینده

گزارشی از همایش تامین اجتماعی گذشته، حال و آینده با حضور سه مدیر عامل سازمان تامین اجتماعی در دانشکده مدیریت دانشگاه تهران:
بحران در تامین اجتماعی جدی است.
برای اولین بار همایش تامین اجتماعی گذشته، حال و آینده با حضور سه نفر از مدیران عامل اسبق سازمان تامین اجتماعی در سالن اجتماعات دانشگاه مدیریت دانشگاه تهران برگزار شد.
در این همایش که به همت دانشکده مدیریت دانشگاه تهران و با حضوراساتید دانشگاه، صاحب نظران حوزه اقتصادی و تامین اجتماعی و همچنین مدیران و کارشناسان سازمان تامین اجتماعی برگزار شد، به بررسی مهمترین چالشهای و نابسامانی های این سازمان بیمه گر اجتماعی کشور در سالهای اخیر، عوارض این مشکلات در حوزه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور و همچنین ارائه راهکارهای اجرایی در خصوص برون رفت از این وضعیت پرداخته شد.

این همایش به صورت میزگرد علمی با حضور دکتر کرباسیان، دکتر شریف‌ زادگان، دکتر سلیمانی، دکتر فرشاد مومنی، دکتر امیری و فرشید یزدانی برگزار شد.

در ابتدای این مراسم دکتر مجتبی امیری دبیر همایش و رئیس دانشکده مدیریت با اشاره به جایگاه، نقش و اهمیت مقوله تامین اجتماعی در جوامع انسانی از جمله کشور ایران گفت: خوشحالم برای اولین بار و در یک فضای کاملا علمی و کارشناسی با حضور چهار مدیر عامل تامین اجتماعی که در دوره های متفاوت تصدی مدیریت این سازمان بزرگ بیمه گر اجتماعی را به عهده داشته اند و همچنین در جمع اساتید دانشگاه و کارشناسان تامین اجتماعی به بررسی این مقوله مهم و اساسی کشور می پردازیم. در اینجا قرار است در مورد سازمانی صحبت کنیم که حدود ۵۰ درصد از جامعه کشور را تحت پوشش دارد و وظیفه اصلی آن ایجاد آرامش برای انسانهاست.
وی افزود: پیتر دارکر عصر امروز را عصر دولتها و سازمانها می داند ودر سازمانها این مدیران هستند که حرف اول را بیان می کنند. ازاین رو در سازمان تامین اجتماعی با این گستردگی پوشش جمعیتی و تنوع خدمات جایگاه مدیران و نحوه مدیریت آنها بسیار مهم و حساس است.
دکتر امیری خاطر نشان کرد: دراین گردهمایی علمی برآنیم تا در یک خرد جمعی به چند سوال مهم پاسخ دهیم که ماهیت حقوقی این نوع سازمانها چیست؟
تعاملات تامین اجتماعی با دولت چگونه باشد، آیا وضعیت موجود قابل قبول است؟
مهمترین چالشهای سازمان تامین اجتماعی چیست و بالاخره چگونه باید دراین زمینه تدبیر شود؟
در این مراسم، بخش میزگرد علمی با حضور دکتر کرباسیان، دکتر شریف زادگان، دکتر سلیمانی، دکتر فرشاد مومنی، دکتر امیری و فرشید یزدانی برگزار شد.

در سازمان تامین اجتماعی نیاز به فکر و اندیشه داریم

در ابتدای این میزگردعلمی دکتر مهدی کرباسیان به عنوان اولین سخنران گفت: در کشور ما مقوله عدالت اجتماعی یک اصل پذیرفته شده و اعتقادی است بطوریکه در اصل ۲۹ قانون اساسی به خوبی وشفاف، موضوعات تأمین‌اجتماعی ورفاه اجتماعی مورد توجه ویژه قرار گرفته است وخوشبختانه امروز ما دور هم جمع شدیم که درباره راهکارهای مؤثر برای پویایی نظام جامع تأمین‌اجتماعی از منظر علمی وکارشناسی گفت‌وگو کنیم.
وی درادامه با تأکید براین نکته که تأمین‌اجتماعی یک سازمان بین‌النسلی است، خاطر نشان کرد: در سازمانی مانند تأمین‌اجتماعی نیاز به فکر و اندیشه، تحقیق و پژوهش است تا بتوان چالش‌ها را شناسایی و به بهترین شکل حل کرد. متأسفانه یکی از اتفاقات ناگوار در سازمان در سال‌های اخیر حذف مؤسسه عالی پژوهش تأمین‌اجتماعی و تضعیف جدی برنامه‌ریزی مبتنی بر تحقیقات علمی و کار کارشناسی  در سازمان تأمین‌اجتماعی بود.
دکتر کرباسیان افزود: در حال حاضر دولت بیش از اختیارات قانونی‌اش در اداره سازمان تأمین‌اجتماعی دخالت می‌کند که به نظر بنده این دخالت بعداز تأسیس وزارت رفاه وتأمین‌اجتماعی برخلاف نیات خوب طراحان آن به تدریج و برخلاف روح این قانون شکل گرفت و درسال‌های اخیر با تغییرات پیاپی مدیریتی آشکارا تشدید  شد. در واقع دولت‌ها وظیفه دارند به جای دخالت کردن در امور داخلی سازمان‌های بیمه‌ گر اجتماعی به بحث‌ ها وموضوعات کلانی مانند امنیت اقتصادی و اجتماعی درپیوند عمیق با مقوله رفاه و تأمین‌اجتماعی به طورهمزمان توجه کنند، اما متأسفانه طی ۸ سال گذشته در حوزه رفاه وتأمین‌ اجتماعی شاهد عقب گرد در این زمینه بودیم. در واقع برای پویایی حوزه تأمین‌اجتماعی وکاهش دخالت در این حوزه بایستی اساسنامه سازمان تأمین‌اجتماعی بازنگری شود و با تشکیل شورای عالی تأمین‌اجتماعی و رعایت اصل سه جانبه‌گرایی (با مشارکت بیمه‌شدگان، کارفرمایان و نهاد دولت) مسیر نادرست فعلی اصلاح گردد.
وی افزود: متأسفانه بعد از ۳۰ وسال اندی از گذشت انقلاب اسلامی با وجود اصول مترقی قانون اساسی پیرامون مقوله رفاه و تأمین‌اجتماعی و تدوین قانون نظام جامع رفاه و تأمین‌اجتماعی وتفکیک بخش‌های مختلف این نظام، هنوز برداشت‌های سلیقه‌ای درباره مفاهیمی مانند بیمه‌ های اجتماعی و تأمین‌ اجتماعی درمیان مراجع قانونگذاری و تصمیم‌ سازی وجود دارد. به طور مثال بعضاً از سازمان تأمین‌ اجتماعی که در واقع یک نهاد بیمه‌ گر اجتماعی و منابع آن متعلق به حق‌الناس است، انتظار ایفای نقش حمایتی از آحاد یا اقشار غیر بیمه شده دارند! این در حالی است که در کشور ما به عنوان یک کشور اسلامی به موضوعاتی همچون وقف، خیریه‌ها و کمک‌های مردمی که متکی به مشارکت داوطلبانه خود مردم است توجه کافی نمی‌شود؛ مقولات مهمی که می‌تواند ضمن آنکه بار و وظیفه دولت را در امر تحقق سیاست‌های اجتماعی کم کند، موجب توسعه رفاه اجتماعی در جامعه شود و از سرریز شدن انتظارات به سوی سازمان‌های بیمه‌گر اجتماعی بکاهد.
دکتر کرباسیان در بخش دیگر از صحبت‌های خود با اشاره به بحث‌ها و برنامه‌های کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری گفت: متأسفانه ما در حوزه رسانه و فضای ارتباطی و همچنین حوزه سیاسی به مقوله تأمین‌اجتماعی و اهمیت آن همواره بی‌ توجهی  کرده‌ایم. در واقع مقوله‌ ای به این  مهمی اغلب اوقات مغفول مانده است، بطوریکه در هیچ یک از برنامه‌های مناظرات تلویزیونی کاندیداهای ریاست جمهوری به موضوع رفاه و تأمین‌ اجتماعی اشاره‌ای در خور نگردید و تقریباً هیچ پرسش مستقیم از طرف مجریان رسانه ملی در این زمینه حیاتی مطرح نشد.
وی در پایان با نادرست خواندن مقوله رقابتی کردن تأمین‌اجتماعی گفت: این نگاه پشتوانه کارشناسی ندارد و با تجارب جهانی نیز همسو نیست. رقابت تنها در حوزه بیمه‌های بازرگانی و درسطوح  بیمه تکمیلی و نه بیمه پایه اجتماعی، قابل طرح است. همین مباحث نشان می‌دهد که  اگر به موضوع  بیمه‌ها و تأمین‌ اجتماعی به شکل علمی وکارشناسی توجه نشود در آینده نه چندان دور با مشکلات جدی روبرو خواهیم شد.

ناپایداری در سیاست اجتماعی ناشی از تلقی دولت است

در ادامه این جلسه دکتر شریف زادگان طی سخنانی با مهم خواندن کارکردهای تامین اجتماعی گفت: ما در مفاهمه تامین اجتماعی و رفاه دچار مشکل هستیم و به همین خاطر هنوز تکلیف وزارت کار و وزارت رفاه و تامین اجتماعی و وظایف آن به طور شفاف مشخص نیست.
وی افزود: تامین اجتماعی به مفهوم بیمه اجتماعی جزئی از رفاه اجتماعی به حساب می آید در واقع بیمه اجتماعی جزئی از پدیده کیفیت زندگی و محصول رفاه اجتماعی است که منجر به شکل گیری چتر ایمنی برای آحاد جامعه خواهد شد.
وی با مهم خواندن سیاست اجتماعی خاطرنشان ساخت: باید توجه داشت که هدف اصلی سیاست اجتماعی بهبود رفاه اجتماعی، کاهش نابرابری ها و بازتوزیع درآمد بین شهروندان است. در کشورهای پیشرفته یکی از وظایف دولتها تبیین سیاست اجتماعی است که خوشبختانه ما اولین کشوری هستیم که در خاورمیانه دارای قانون مدون در قالب نظام اجتماعی و کارکردهای بیمه‌های اجتماعی می‌باشیم. قانونی با عنوان “قانون نظام جامع رفاه وتامین اجتماعی”. پس می بینیم که در ایران سیاست اجتماعی داریم ولی متاسفانه در بخش تصمیم گیری نمی‌توانیم بصورت تلفیقی از آن استفاده کنیم.
دکتر شریف‌ زادگان در ادامه افزود: در کشور ما ناپایداری در سیاست اجتماعی ناشی از تلقی دولت است که حقوق اجتماعی را حق شهروندی نمی‌داند و آنچه که در قالب خدمات بیمه اجتماعی به مردم ارائه می‌دهد مرحمت خود به آنان می‌داند.
وی افزود: بررسی سیر تاریخی قانون اساسی گویای این موضوع است که در اولین قانون اساسی ایران در زمان مشروطیت صرفاً بر آموزش عمومی تاکید شده است ولی در قانون اساسی جمهوری اسلامی در اصول ۲۸،۲۹ و ۳۱ توجه ویژه‌ای به اصل رفاه و عدالت اجتماعی شده است. در واقع در این اصول می‌ توان به ارتباط تامین اجتماعی و رفاه اجتماعی با رشد و توسعه اقتصادی پی برد. باید توجه داشت که تامین اجتماعی یکی ازابزارهای مهم توزیع مجدد درآمد و توازن اقتصادی است و بی توجهی به آن عوارض ناگواری در حوزه اجتماعی و اقتصادی به همراه دارد.

دکتر شریف زادگان خاطر نشان ساخت که اتخاذ سیاست اجتماعی صحیح منجر به ایجاد فضای مناسب برای حمایت ازمردم در حوزه تامین اجتماعی، توسعه سلامت، ایجاد شرایط یکسان جهت بهره مندی مناسب از مسکن، آموزش و اشتغال خواهد شد که این عوامل در نهایت موجب رشد و توسعه اقتصادی خواهند شد.

از شبکه های اجتماعی استفاده مفید کنیم.

دکتر سلیمانی در بخش دیگری طی سخنانی با اشاره به ساختار سازمانی در نهادهای بیمه گر اجتماعی گفت: ویژگی های حوزه ساختار سازمانی، باید پاسخگوی نیازهای روز مردم باشد. در حال حاضر نظام تامین اجتماعی به عنوان یکی از نظام های مهم جهان علاوه بر آنکه در سه حوزه سیاسی اجتماعی اقتصادی فعال است وسیله ای برای آشتی ملی میان مردم و حاکمیت است و از ابزارهای اصلی توسعه و ایجاد امنیت اجتماعی به حساب می آید.
وی افزود: بررسی های تاریخی گویای این موضوع است که در کشورهایی که آزادی سازی اقتصادی و قیمت و هدفمندی یارانه ها صورت گرفته دولتها برای آنکه بتوانند آثار سوء این گونه سیاستها را کاهش دهند به سوی اتخاذ سیاستهای اجتماعی و تقویت تامین اجتماعی حرکت کرده اند.
اما در کشور ما به دلیل نبود این سیاست اجتماعی، علی رغم پرداخت یارانه ها نتوانستیم فاصله ها را کم کنیم و رضایتمندی ایجاد نماییم. در واقع “پول داغ” را به جامعه سرازیر کردیم و این پولها به طرف شرکتهای اقتصادی برگشت و همچنان بین فقرا و ثروتمندان فاصله زیادی ایجاد شده که اثر منفی آن را بخوبی مشاهده می کنیم.
در بحث هدفمند کردن یارانه ها دو مقوله مهم مغفول ماند. اولا در حوزه اجتماعی پیوند و مشارکت اجتماعی در جهت تقویت سازمان تامین اجتماعی صورت نپذیرفت. ثانیا در حوزه فرهنگی نتوانستیم مردم را آگاه کنیم و این امر موجب نارضایتی مردم شد.
وی با اشاره به این نکته که سازمان تامین اجتماعی فاقد شبکه اجتماعی است، خاطر نشان کرد: امروز در عصر تکنولوژی اطلاعات و ابزار دیجیتال ما نتوانستیم با ایجاد یک شبکه اجتماعی در زمینه تامین اجتماعی و موقعیت، اهداف و کارکرد آن اطلاع رسانی کنیم و جایگاه این نهاد بیمه گر اجتماعی را در نزد عموم و دولتمردان شفاف کنیم و از نقطه نظرات صاحب نظران در این حوزه بهره مند شویم.
وی در ادامه بر بهره مندی از نیروی انسانی تصیلکرده و فرهیخته در حوزه تامین اجتماعی، استفاده از محاسبات آکچوئری و توسعه بخش تحقیقاتی و پژوهشی و توجه به توسعه حوزه ارتباطی و فرهنگی اجتماعی تاکید کرد وگفت: ما باید امروز به فکر حل مشکلات با بهره گیری از نقطه نظرات صاحب نظران رفاه و تامبن اجتماعی و شرکای اجتماعی باشیم.

تامین اجتماعی نیازمند دانایی و خرد جمعی است.

در ادامه فرشاد مومنی اقتصادان با اشاره به این نکته که موضوع تامین اجتماعی یکی از مولفه های کلیدی جوامع انسانی است که از آن به عنوان به سر عقل آمدن سرمایه داری یاد کرد. و گفت: نابرابری اجتماعی نیروی پیش برنده زوال اجتماعی است و تامین اجتماعی، نظامی برای برقراری فرصت‌ های برابر در راستای تحقق عدالت است.
وی اظهار داشت: نیاز به نظام تامین اجتماعی در کشورهای در حال توسعه بیشتر از کشورهای صنعتی احساس می‌شود هرچند که در آن کشورها نیز به این مقوله توجه زیادی شده است.
وی ادامه داد: در کشور ما به دلایل اقتصادی و سیاسی، تجربه ‌های بزرگ جهانی و ایرانی تبدیل به دانایی ملی و خرد جمعی نمی ‌شود و به همین دلیل همچنان هزینه ‌های سنگینی را متحمل می‌شویم.
این استاد دانشگاه افزود: در کشورهای در حال توسعه زمانی که به کیفیت زندگی انسانی بها داده نمی‌شود هزینه ‌ها پرداخت می‌ شود اما به جای دستاورد، تضادها تشدید می‌شود.
مومنی با اشاره به ضرورت وجود برابری اجتماعی در جامعه گفت: این مقوله با تمام وجوه زندگی جمعی گره خورده است و نکته مهم این است که عدالت اجتماعی با روش‌ های عالمانه اجرا شود زیرا دفاع ناشیانه از عدالت بسیار مخرب است و نتیجه معکوس دارد.
وی همچنین گفت: اگر به صورت عالمانه و ابتکاری در حوز عدالت اجتماعی رفتار کنیم هزینه مصرفی سود‌آور خواهد شد. اما در کشور ما نظام تامین اجتماعی از سیاست‌ های اقتصادی اشتباه صدمات بسیاری خورده است.
وی در پایان گفت: تامین اجتماعی به لحاظ تاریخی یکی از مولفه‌های کلیدی پدیده‌ای به نام “سر عقل‌ آمدن سرمایه داری” است.

تصاویر همایش (۱)

تصاویر همایش (۲)

در حاشیه همایش

در حاشیه این همایش تعدادی از حاضرین با طرح سوالانی ار مدیران عامل اسبق سازمان تامین اجتماعی خواستار شفاف سازی پاره ای مسائل شدند که با توجه به کمبود وقت مقرر گردید تا پاسخ سوالات پس از دریافت از پرسش شوندگان متناسب با حوزه های تخصصی مربوطه متعاقبا از طریق دبیرخانه همایش اطلاع رسانی گردد. همچنین تعدادی از حاضرین با اعلان آمادگی به ایراد مطالب و چالش های پیش روی سازمان پرداختند.

محسن ایزدخواه

محسن ایزدخواه با تاکید بر ضرورت وجود شفافیت در حوزه تامین اجتماعی گفت: اگر قانون ساختار نظام جامع تامین اجتماعی درست اجرا می‌شد دخالت دولت در جابه جایی چندین باره مدیر عامل و اعضای هیات مدیره به حداقل می‌رسید. وی اظهار داشت قانون ساختار نظام جامع تامین اجتماعی، قانونی پیشرفته بود که به وزارت رفاه دستور می‌داد صندوق‌ های سازمان‌های بیمه‌ ای به گونه‌ای تغییر کنند که دخالت دولت در آن‌ها کمتر شود. وی در راستای تشریح تاریخچه ترکیب شورای عالی رفاه و تامین اجتماعی، افزود: در سال ۱۳۳۷ برای شورای عالی سازمان تامین اجتماعی، ترکیبی ۳ جانبه متشکل از ۳ نفر نماینده کارگر، ۳ نفر نماینده کارفرما و ۳ نفر نماینده دولت در نظر گرفتند اما به وزیر کار اختیار داده شد هر زمان بخواهد شورای عالی را منحل کند و بدین ترتیب برای اولین بار با حذف هیئت مدیره، مدیر عامل توسط وزارت کار منصوب شد و دخالت دولت در سازمان تامین اجتماعی کلید خورد. او افزود: در سال ۱۳۴۲، هیات مدیره‌ای ۳ نفره توسط دولت به سازمان تامین اجتماعی اضافه شد که مدیر عامل رئیس هیات مدیره و ۲ نفر دیگر شاگردش می‌شدند. وی با اشاره بر آنچه بر تامین اجتماعی گذشته است افزود: در در ابتدای انقلاب، سمیناری در قم برگزار شد و آیت الله آذری قمی در آن سمینار فتوا داد بیمه حرام شرعی است و پس از آن، بسیاری از ائمه جمعه به شعب تامین اجتماعی نامه نوشتند که بیمه مشروعیت ندارد و باید مرضی الطرفین باشد اما امروز به جایی رسیدیم که ۸۰ هزار روحانی بیمهٔ اختیاری شده‌اند.  ایزدخواه ادامه داد، نهایتا در سال ۱۳۶۴، شورای عالی متشکل از ۸ نفر نماینده دولت، ۵ نفر نماینده کارفرما و ۳ نفر نماینده کارگر و هیات مدیره‌ای ۳ نفره به پیشنهاد وزارت بهداشت و تصویب هیات وزیران در نظر گرفته شد. او در پایان تاکید کرد: تجربه تمام این ادوار نشان داد وقتی هیات مدیره توسط دولت منصوب شود هیچ گونه پاسخگویی در قبال شورای عالی نخواهد داشت.

حسن صادقی

حسن صادقی فعال کارگری در حاشیه این همایش گفت: عملکرد سلیقه‌ای مدیران سازمان تامین اجتماعی در بخش درمان، بیمه‌ و اقتصاد، شرایطی ایجاد کرده که توان حرکت از سازمان را گرفته است. وی  اشاره نمود: “البته این طور نیست که در زمان اصلاح طلبان، مدینه فاضل ایجاد شده باشد. در آن مقطع، قانون جامع تامین اجتماعی باعث شد وزارتخانه‌ای به وجود بیاید که باری بر دوش سازمان باشد. حاصلش هم زمان تحویل دولت اصلاحات مشاهده شد.” او در بخشی از سخنان خود گفت: زمانی که سازمان تامین اجتماعی توسط دولت اصلاحات تحویل گرفته شد، ۲ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان از دولت طلب داشت اما زمان تحویل سازمان به دولت آقای احمدی‌ نژاد، مطالباتش به ۷ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان افزایش پیدا کرده بود و امروز که دولت اصولگرا می‌خواهد سازمان تامین اجتماعی را به دولت آقای روحانی تحویل دهد بدهی‌اش به سازمان ۴۷ هزار میلیارد تومان شده است.
وی با تاکید و تصریح بر لزوم سفید بودن پرچم سازمان تامین اجتماعی گفت: سفید بودن پرچم سازمان تامین اجتماعی، آن را از دست اندازی گروه‌های سیاسی و منفعت طلبانی که در اقتصاد رانتی، سازمان را بهترین گزینه برای ثروت اندوزی می‌دانند مصون می‌کند. این فعال کارگری در پایان با تاکید بر لزوم انتخاب مدیری توانمند در راس سازمان تامین اجتماعی، اظهار داشت: باید مدیری انتخاب شود که سازمان را بشناسد و بر اضلاع بیمه‌ای، سرمایه‌ای و درمانی‌اش، اشراف داشته باشد. مدیری باشد که برای جلوگیری از دست اندازی دولت به تامین اجتماعی، استعفایش را روی میز بگذارد نه آنکه با تشر دولت، حوزه تامین اجتماعی را  تقدیم دولت کند.

علی یوسف پور

علی یوسف پور عضو هیات امنا سازمان تامین اجتماعی و از اعضا هیات مدیره شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی (شستا) ضمن بیان پاره ای از چالش ها و مشکلات پیش روی هیات امنای سازمان مذکور و لزوم بازنگری در رویه ها و روش ها و اشاره به  پاره ای تصمیمات اشتباه گذشته همچون تعطیل شدن موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی روند کلی اقدامات انجام شده را مثبت ارزیابی نمودند و از عملکرد شستا دفاع نمودند که با انتقاد آقای دکتر فرشاد مومنی از این عملکرد، طرفین آمادگی خویش را جهت انجام مناظره ای در این خصوص اعلام نمودند.

در ادامه

دکتر جمشیدی از بیمه شدگان سازمان تامین اجتماعی ضمن انتقاد از بی مهری های صورت پذیرفته در حوزه نگهداشت منابع انسانی در سازمان تامین اجتماعی در سنوات اخیر گلایه خویش را اعلام و از عرق و حمیت نیروهای سازمانی در دفاع از کیان این سازمان تجلیل نمودند. دکتر مظفر کریمی نیز با اشاره به اهمیت تعاملات فیمابین سازمان و مجلس به عنوان یک نهاد قانون گذار خواستار توجه ویژه به این حوزه و تلاش برای بهبود این تعاملات و جلوگیری از تصویب لوایح و قوانین مغایر با اصول بیمه ای و اکچواری شدند.

شایان ذکر است استقبال قابل توجهی توسط کارشناسان، پیشکسوتان و بازنشستگان سازمان تامین اجتماعی و همچنین رسانه های جمعی از این همایش صورت پذیرفت و جناب آقای محسن خلیلی عراقی از پیشکسوتان کارفرمائی و کارآفرینی کشور، جناب آقای مهندس مددی از مدیران عامل اسبق سازمان تامین اجتماعی و بسیاری از صاحب نظران و مسئولین امر  نیز در این همایش حضور داشتند.